فرا گیری خلاقیت و نوآوری همین امروز هم دیر است!

فرا گیری خلاقیت و نوآوری همین امروز هم دیر است!

در قرن 21 تخصص کافی نیست. فراگیری تکنیک های فرا تخصصی نظیر نوآوری نظام یافته (TRIZ) نیز بسیار ضروری است.

سایت IranTRIZ سایت رشد خلاقیت شماست.

فرا گیری خلاقیت و نوآوری همین امروز هم دیر است!

در قرن 21 تخصص کافی نیست. فراگیری تکنیک های فرا تخصصی نظیر نوآوری نظام یافته (TRIZ) نیز بسیار ضروری است.

سایت IranTRIZ سایت رشد خلاقیت شماست.

نوآوری نظام یافته ((TRIZ چیست؟

واژه TRIZ برگرفته شده از حروف اول کلمات در عبارت روسی زیر می‌باشد :
(Teoriya Resheniya Izobrototelskikh Zadatch)
که برابر انگلیسی آن عبارت Theory of Inventive Problem Solving (با مخفف TIPS) است که به معنای نظریه حل ابداعانه مساله می‌باشد . این دانش در سراسر جهان تحت عنوان TRIZ شناخته می‌شود و متداول شدن این نام به این علت است که بنیانگذار آن ، دانشمند خلاقیت‌شناس روسی گنریچ سائولویچ آلتشولر (G.S. Altshuller) می‌باشد .

آلتشولر ارائه دهنده  معتقد است که خلاقیت صرفاً یک امر ذاتی TRIZنیست بلکه اکتسابی و قابل آموزش دادن است.

 TRIZیک وسیله کمکی برای حل مشکلات خلاق است؛ بطوریکه در بسیاری از زمینه ها موفقیت های چشمگیری حاصل نموده است.  

TRIZیک جعبه سیاه نیست که همه راه‌حل‌ها را برایمان تهیه کند. 

 TRIZکمک می‌کند تا فکرمان را در نقاطی متمرکز کنیم که ممکن است راه‌حل یا ایده مناسب در آنجا باشد.
TRIZفقط برای حل مشکلات نیست؛ بلکه شامل مهارتهایی است که برای سازمان‌ها بسیار ضروری و اثر بخش است  .

TRIZبا کاهش هزینه‌ها و افزایش منافع، موجب بهبود سیستم‌های موجود می‌شود  .

TRIZمی‌تواند کمک کند تا بدانیم که چه می‌خواهیم و چگونه به آن دست یابیم.

TRIZمی‌تواند به ما کمک کند تا از راه‌حل‌هایی که در ذهن‌‌مان هست پرده برداریم ، و راه‌حلهایی را بیابیم که هرگز از طریق معمول به آن دست نمی یافتیم.  

TRIZمی‌تواند همه را برای خلاق و نوآور بودن آموزش دهد  .

TRIZمی‌تواند به ما نشان دهد که بهتر است کدام یک از میلیونها ایده‌مان را دنبال کنیم . 

TRIZ  به ما کمک می کند تا مسائل مان را حل کنیم.

TRIZ  به ما کمک می کند تا بطور روشن و قدرتمند فکر کنیم.

TRIZ  به ما کمک می کند تا خلاق باشیم( سیستم های جدیدی خلق کنیم، سیستم های نسل بعد را بیابیم، ایده های زیادی بیابیم و...).

TRIZ  به ما کمک می کند تا بتوانیم سیستم های موجود را بهبود دهیم و ایده آل بودن سیستم ها را با کاهش دادن هزینه ها، حذف صدمات یا افزایش منابع گسترش دهیم.

TRIZ  به ما کمک می کند تا از منابع مان خوب استفاده کنیم: اغلب ما می توانیم راه حل های سریع و ارزان برای حل مسائل از طریق تریز بیابیم و متعاقب آن بتوانیم زیان ها را به سود مبدل کنیم.

TRIZ  به ما راه حل های سریع ارائه می دهد.

TRIZ  به ما یک ساختار می دهد تا بتوانیم مسائل مشکل اطراف خودمان را از طرق طوفان فکری حل کنیم.

TRIZ  به ما کمک می کند تا افکار اثربخش در زمان کوتاه داشته باشیم زیرا ما می دانیم که در جهت درست حرکت می کنیم. 

دانش TRIZ با نامها و عنوانهای توصیف‌گر مختلفی همانند نوآوری نظام‌یافته ، خلاقیت اختراعی ، فناوری خلاقیت و نوآوری ، روش‌شناسی اختراع ، الگوریتم اختراع ، روش‌شناسی حل مساله‌های ابداعی ، روش‌شناسی حل ابتکاری و ابداعانه مساله ، مهندسی خلاقیت و نوآوری ، روش‌شناسی خلاقیت ، خلاقیت‌شناسی اختراع ، خلاقیت‌شناسی فناوری و مواردی از این قبیل نامیده می‌شود .
ایده های فراوانی در این رابطه بطور مدام فعال هستند و افراد زیادی به جمع استفاده کنندگان این روش در سطح جهان همه روزه افزوده می شوند. هر فردی که در حوزه اندیشه و تفکر تلاشی دارد حتماً به این یافته آلتشولر که 95% از " مسائل جدید" قبلاً چندین بار حل شده اند برخورد نموده است. بطوریکه این یافته تکان دهنده ادعا دارد که یک نفر در یک جایی و در یک زمانی مسئله ای نظیر مسئله شما یا بسیار نظیر آن را بطور خلاقانه حل نموده است. خلاقیت یافتن آن راه حل و متناسب سازی آن با شرایط خودتان است.  آیا ما برای " اختراع مجدد چرخ" وقت خود را صرف خواهیم کرد؟

ما از اختراعات و نوآوری هایی که به نفع بشر هستند تقدیر می کنیم؛ اما از اینکه قبل از اختراع، مخترعین آموزش لازم را در زمینه اصول نوآوری ببینند کمتر توجه داریم.

یک عقیده قوی در عموم مردم وجود دارد که اختراعات و نوآوری ها فقط از طریق افرادی که استعداد ذاتی دارند و یا به آنها الهام می شود؛ امکان پذیر است و از اینکه نوآوری را می توان یاد گرفت و آموخت بی اطلاع هستند.

متاسفانه محصولات و تولیدات آموزشی ما هنوز بر توانایی افراد در تولید مجدد علم و تجزیه و تحلیل تخصصی تکیه دارد. در حالی که ما در آغاز فهمیدن آن هستیم که ضروری نیست اطلاعات در ذهن دانشجو برای امتحان ذخیره شود. هنوز ما به این نکته نرسیده ایم که مردم برای  نیازهای آینده شان  چگونه از ذهنشان برای یافتن راه حل های مطلوب بهره گیری نمایند. در این رابطه TRIZ یک ابزار جذاب برای توسعه اینگونه راه حل هاست و از افراد می خواهد که یک " ذهن منظم، نظام یافته و جهت مند"  داشته باشند و از بسیاری از روشهای آزاد و بی جهت "روانشناسی" و "نرم افزاری" دیگر اجتناب نمایند.

در اکثر فرهنگ ها بر "متخصصین" که مهارت و دانش در حوزه تخصصی شان دارند تکیه دارند. اما، همانگونه که دی بونو (de Bono) به خوبی در "تفکر جانبی" عنوان کرده است، عمق و کاردانی و مهارتی که متخصصین دارند کمتر برای کشف گنج های مدفون شده در زمین همسایه بکار می روند.

متخصصین فقط در تخصص خاص خودشان اطلاعات عمیق دارند و اطلاعی از حوزه تخصصی افراد دیگر کاملاً بی اطلاعند.

همچنین یک مثل چینی در این رابطه می گوید:" یک قورباغه در چاه فقط بخشی از آسمان را می بیند"  و اطلاعی از محیط پیرامون آن چاه ندارد.

می گویند که یک نفر کلیدش را در تاریکی گم کرده بود و بدنبال آن در روشنایی می گشت. از وی پرسیدند که چرا اینجا به دنبال کلیدت می گردی . گفت: چون در اینجا نور بیشتری هست.

 درست یک متخصص هم در پرتو نور دانش محدود به حوزه تخصصی خودش به مسائل نگاه می کند و از راه حل های سایر حوزه ها برای حل مطلوب مسئله اصلاً آگاهی ندارد و ممکن است دچار رخوت ذهنی شود.

لذا TRIZ در این رابطه اشاره به راه حل هایی می کند که قبلاً دیگران به آن رسیده اند و بدون درگیرشدن مستقیم با مسئله و بدون انجام سعی و خطا های فروان و یا پیدا کردن راه حل در زیر چراغ و دانش های محدود فردی ؛ از طریق الهام گیری از راه حل های خلاقانه قبلی سریعترین راه و جهت را برای یافتن راه حل پیشنهاد می کند. امید آنکه با آشنایی بیشتر به این ابزار قوی وقت خود را صرف پیمودن راه حل های از قبل پیدا شده نکنیم تا همگام با پیشرفت های جهانی بتوانیم ادامه دهنده راه های  پیموده شده که متعلق به همه بشر است باشیم. 

تاریخچه TRIZ :
شالوده های دانش TRIZ از سال 1946 توسط گنریچ آلتشولر بر اساس نتایج حاصل از مطالعه اختراعات مختلف پایه گذاری شد .
آلتشولر که به پدر TRIZ لقب دارد در سال 1926 در روسیه (شوروی سابق) متولد گردید. وی که از همان دوران نوجوانی نسبت به ابداعات و اختراعات کنجکاوی و علاقه خاصی داشت و اولین اختراع خود را در سن 14 سالگی انجام داد در اداره ی ثبت اختراعات مشغول به کار شد.
کار او کمک به مخترعین برای ثبت اختراعاتشان بود . او در حین کار، گاهی به حل مسائل فنی آنان کمک می کرد . در این دوران بود که او دریافت حل مسائل فنی که منجر به اختراع و نوآوری می شود به اصول و روش هائی فراتر از تکنیک های خلاقیت شناخته شده تا آن هنگام نیاز دارد . آلتشولر در طی مطالعات خود به این نتیجه مهم رسید که یک نظریه اختراع بایستی دارای چند ویژگی اصلی از جمله موارد زیر باشد :
1- شامل یک فرایند گام به گام و نظام یافته باشد .
2- بتواند از میان گستره ای از راه حل ها مستقیما به بهترین راه حل (راه حل ایده آل یا کمال ) منجر گردد .
3- دارای ویژگی تکرارپذیری باشد .
4- بتواند ساختاری برای دانش ابداع ارائه نماید.
آلتشولر بیش از 20000 اختراع ثبت شده (پتنت) را مورد بررسی قرار داد تا متوجه شود اختراعات به عنوان مسئله های ابداعی (یعنی مسئله هائی که راه حل آنها مشخص نیست و بایستی آن را با روش های خلاق و ابداعی کشف کرد) چگونه حل شده اند .
از بین این تعداد آلتشولر 40000 اختراع مهم و برجسته و به عبارتی راه حل های خلاق و ابداعی اصلی را مورد مطالعه عمیق تر قرار داد. براساس نتایج حاصل از این نوع مطالعات خلاقیت شناسی تحلیلی ، آلتشولر به کشفیات بسیار مهمی دست یافت و اصول ، مفاهیم و روش های TRIZ را به عنوان یک علم نوین و بسیار با ارزش به جهان ارائه نمود .
البته این خلاقیت و نوآوری فوق العاده مهم آلتشولر متاسفانه همانند بسیار از کشفیات و اختراعات کوچم و بزرگ تاریخ در ابتدا درک نشده و با انواع مخالفت ها ، مقاومت ها و بی مهری های تاسف برانگیز (آنچه که در خلاقیت شناسی تحت عنوان اینرسی خلاقیت و نوآوری نامیده می شود) مواجه شد و آلتشولر همانند بسیاری از دانشمندان و مخترعین سختی ها و مرارت های بسیار زیادی را متحمل گردید که مطالعه آن حاکی از ارادهء والا و تلاش و پشتکار شگفت انگیز آنان است.
به دلیل بی توجهی ها و مخالفت های اوی آن زمان ، TRIZ نتوانست به خوبی در روسیه ایفای نقش نماید و بعدها جایگاه آن شناخته شد . پس از پایان جنگ سرد و گسترش ارتباطات ، کشورهای اروپائی ، آمریکا ، ژاپن و دیگر کشورها با دانش TRIZ آشنا شده و با پی بردن به اهمیت فوق العاده زیاد آن بلافاصله آن را جذب کرده و ضمن به کارگیری درصد رشد و توسعه آن برآمدند.
چنان که در حال حاضر درباره TRIZ به عنوان یک دانش تخصصی تحقیقات وسیعی به عمل می آید و اصول و مفاهیم آن توسط بسیاری از دانشمندان ، پژوهشگران ، مدیران ، مهندسان و کارشناسان رشته های مختلف علمی در جهت حل مسائل و ایجاد نوآوری­ها به کار گرفته می شود و همچنان به سرعت در حال گسترش و تکامل است .
بزرگ ترین خلاقیت و نوآوری آلتشولر به عنوان یک دانشمند علوم و مهندسی ، یک دانشمند خلاقیت شناس و نیز به عنوان یک مخترع ، خلاقیت و نوآوری او درباره خود موضوع خلاقیت و نوآوری می باشد.
آلتشولر به عنوان مخترع فنون اختراع و پایه گذار دانش TRIZ با تلاش و پشتکار بسیار جدی به مدت 52 سال در راستای رشد و توسعه آن یکی از اصلی ترین و موثرترین بنیانگذاران علم خلاقیت شناسی و از بزرگترین دانشمندان قرن بیستم محسوب می شود(آلتشولر در سال 1998 در آمریکا این دنیا را ترک نمود). نقش و اهمیت نظریه TRIZ شاهکار علمی آلتشولر به قدری است که از جنبه ای می تواند در ردیف نظریه های علمی بزرگی مانند نظریه کوانتومی و نظریه نسبیت قرار گیرد و آلتشولر را با دانشمندان بزرگی مانند پلانک ، انیشتین ، شرودینگر ، پیاژه و پائولینگ همسنگ نماید .
اصل ابتکاری و ماتریس تناقضات آلتشولرآلتشولر با بررسی اختراعات مختلف به ثبت رسیده در دنیا 40 اصل ابتکاری را پیشنهاد کرد. این اصول به مهندسان، جهت دستیابی به راه حل ابداعی مناسب کمک می کند.
وی ماتریسی از تناقضات برای بدست آوردن اصول منطبق با مسئله و تشخیص این که باید از کدام یک از این 40 اصل استفاده شود، ایجاد نمود. وی در این جدول 39 پارامتر مهندسی نظیر وزن، طول، شفافیت و غیره را در ستونها قرار داد (آثار ثانویه نامطلوب) و پارامترهایی که لازم است بهبود یابند را در ردیف ها قرار داد. در خانه هایی که از تقاطع هر سطر و ستون بدست می آمدند، دو یا سه اصل از اصول 40 گانه ابتکاری را که در به دست آوردن راه حل خلاقانه مورد استفاده قرار میگیرند، قرار داد.
در حل مسائل مختلف می توان از این روش استفاده نمود، ولی این روش دارای محدودیتی است و آن این است که کاربران در ابتدا باید مسئله را به صورت پارامترهای 39 گانه مهندسی فرموله کنند. و این روش برای حل مسائل پیچیده کاری وقت گیر و دشوار می باشد.
مفهوم تناقض
در دانش TRIZ مفهوم تناقض از مفاهیم بنیادی و اصلی است . منظور از تناقض دو ویژگی یا وضعیت متعارض یا متضاد با یکدیگر می باشد.
اگر چنانچه بین دو ویژگی یک سیستم حالت تضاد و ضد و نقیض بودن وجود داشته باشد یعنی ایجاد تغییر مثبت در یک ویژگی (مثلا افزایش کیفیت یک محصول ) منجر به ایجاد تغییر منفی در یک ویژگی دیگر(مثلا ازدیاد قیمت محصول) بشود در این صورت سیستم دچار تناقض می باشد.
دانش TRIZ بیان می دارد که مسئله ابداعی با وجود نوعی تناقض همراه است و حل مسئله (مثلا اختراع) هنگامی روی می دهد که این تناقض برطرف شود.
یکی از مهم ترین نقش های TRIZ ، شناسائی و تحلیل تناقض ها و ارائه راهکارهای بر طرف نمودن آن می باشد.
- مثالی درباره تناقض:ی از مهم ترین مسئله های باز (مسئله ابداعی یا غیر معمولی) در حوزه سلامت انسان و پزشکی ناشی از بیماری سرطان است که در اثر آن سیستم بخشی از سلول ها از تعادل خارج شده و به رشد غیر معمولی دچار می شوند . رویکرد کلی درمانی (مثل شیمی درمانی یا پرتودرمانی) بر آن است که جلوی رشد غیر اصولی سلول های غیر متعادل به طریقی گرفته شده و از بین بروند.

در این موضوع این تناقض اصلی وجود دارد که دارو یا پرتو دارای تاثیر مثبت بر سلول های سرطانی (توقف رشد و از بین رفتن سلول های سرطانی) و تاثیر منفی بر سلول های سالم (آسیب به سلول های سالم) می باشد.
انتظار می رود چنانچه این تناقض برطرف شود آنگاه داروی قاطع درمان این بیماری نیز ابداع یا کشف گردیده و به عبارتی مسئله مذکور حل شده است.

انواع تناقض
در دانش TRIZ به منظور شناخت بهتر ، انواع تناقض ها به دو دسته اصلی تقسیم شده اند. بنابراین هر مسئله ابداعی ممکن است با یک یا چند نوع از تناقض ها همراه باشد.

1- تناقض یا تضاد فنی (Technical Contradiction) :
منظور از تناقض فنی در یک سیستم فنی «وجود یک رابطه متضاد و ضد و نقیض بین دو ویژگی یک سیستم یعنی تعارض بین دو زیر سیستم آن» می باشد.
درسیستمی که تناقض وجود دارد یک تغییر مثبت در یک زیرسیستم ، منجر به بروز یک نتیجه منفی در زیر سیستم دیگر می شود. مسئله ابداعی ، مسئله ای است که دارای تناقض بوده و حل آن مستلزم رفع وضعیت تناقض است ، به عبارتی راه حل مسئله ابداعی در واقع راه حل رفع تناقض می باشد.
مثال های زیر بیانگر تناقض یا تضاد فنی می باشند:
- افزایش کیفیت عامل A در سیستم، منجر می شود به: کاهش کیفیت عامل B در همان سیستم
- افزایش قط لوله (افزایش استحکام) ، منجر می شود به : افزایش وزن لوله
- افزایش سرعت خودرو ، منجر می شود به : افزایش مصرف سوخت
- افزایش کیفیت محصول X ، منجر می شود به : افزایش قیمت آن .

2- تناقض یا تضاد ذاتی یا فیزیکی (Physical Contradiction)
منظور از تناقض یا تضاد فیزیکی وجود همزمان هماهنگی و تعارض می باشد. در این حالت ایجاد تغییر در یک زیر سیستم به طور همزمان از یک طرف منجر به ایجاد یک نتیجه مثبت و در عین حال از طرف دیگر منجر به بروز یک نتیجه منفی می شود.

مثلاً : لزوم دو ویژگی متضاد در یک شییء

بلند/ کوتاه ( مثلاً بال هواپیما برای فرود آمدن باید باید باز باشد و در هنگام سرعت باید بسته باشد)

حاضر/ غایب ( مثلاً چرخ هواپیما در هنگام پرواز باید بسته باشد و هنگام نشستن بر سر باند باید باز باشد)

اجزای اصلی دانش TRIZ

به طور کلی مجموعه نتایج حاصل از خلاقیت‌شناسی تحلیلی اختراعات توسط آلتشولر که تشکیل دهنده دانش TRIZ است شامل مفاهیم مختلفیست که مهمترین آنها به صورت فهرست‌وار بیان می‌نماییم :

1- قانون افزایش سطح ایده‌آل بودن (قانون کمال) : به این معنی که نظامهای فنی همواره به سمت افزایش درجه ایده‌آل بودن یا کمال خود پیش می‌روند . ایده‌آلی یا سطح ایده‌آل بودن عبارت است از نسبت مجموع کلیه جنبه‌های مثبت و مفید سیستم به مجموع کلیه جنبه‌های منفی و مضر سیستم .
2- سیستم چهار مرحله‌ای حل مساله :
2-1- شناخت مساله .
2-2- فرمول‌بندی مساله .
2-3- جستجوی مسائل قبلا حل شده . (استفاده از سی‌ونه پارامتر مهندسی)
2-4- استفاده از الگوهای راه‌حلهای کشف شده . ( بکارگیری چهل اصل اختراع)
3- سطوح پنجگانه حل مساله و نوآوری :
3-1- راه‌حلهای مشخص .
3-2- بهبودهای کوچک .
3-3- بهبودهای بزرگ .
3-4- مفاهیم جدید .
3-5- کشف‌های بنیادی .
4- تحلیل ماده-میدان (تحلیل Vepol) :با استفاده از این تحلیل مسائل به طور کلی به دو دسته تقسیم می‌شوند :
4-1- مسائل آشنا (مانوس) ، تحت عنوان مسائل استاندارد .
4-2- مسائل ناآشنا (نامانوس) ، تحت عنوان مسائل غیر استاندارد .
5- قوانین هشتگانه تحول و تکامل نظامهای فنی (قوانین پیشرفت فناوری) .
6- هفتادوشش راه حل ابداعانه استاندارد :مسائل استاندارد شناخته شده با تحلیل Vepol می‌توانند با استفاده از این هفتادوشش راه‌حل ابداعانه استاندارد ، حل شوند .
7- ماتریس تناقض‌ها :
در نظریه TRIZ از مساله ابداعی تحت عنوان تناقض تعبیر می‌شود که معنای آن دو موقعیت متضاد یا دو کیفیت متعارض است ؛ یعنی افزایش سطح کیفیت یکی موجب کاهش سطح کیفیت دیگری می‌شود و حل ابداعانه مساله ، کشف راه حل این تناقض می‌باشد .
8- چهل اصل برای اختراع و نوآوری .
9- مجموعه ای از تاثیرات علمی اساسی : شامل تاثیرات فیزیکی ، شیمیایی ، هندسی و زیست‌شناختی .
10- روش ARIZ (الگوریتم حل ابداعانه مساله) :ARIZ یک دستورالعمل نظام‌یافته برای شناسایی  

راه‌حل مسائل غیراستاندارد با استفاده از قابلیتهای فنون و روشهای خلاقیت می‌باشد.